Andora - księżniczka pirenejska
„Karol Wielki, mó j ojciec, uwolnił mnie od Arabó w”.
I dał mi Merichel, wielką Matkę ,
Urodził a się księ ż niczką i był a bezstronną dziewicą mię dzy dwoma narodami.
Jestem jedyną có rką , jaka pozostał a z imperium Karola Wielkiego.
Wierzą cy i wolny jedenaś cie wiekó w, chcę być wierzą cym i wolnym.
Niech prawa bę dą moimi patronami, a ksią ż ę ta moimi obroń cami!
(Hymn Andory)
Andora to przede wszystkim przepię kna przyroda, gdzie moż na uprawiać ró ż norodne sporty na ś wież ym powietrzu zaró wno latem, jak i zimą . Piesze wę dró wki i jazda na nartach to tylko dwa przykł ady aktywnoś ci na ś wież ym powietrzu dostę pnych dla każ dego, kto przyjeż dż a do Andory. To kraj, w któ rym turyś ci znajdą wyją tkową ofertę „trzy w jednym”: pię kne stoki narciarskie, znany ogromny kompleks termalny Caldea – prawdziwy „wodny raj”, w któ rym moż na cudownie poprawić zdrowie i obowią zek -wolna Strefa.
O kraju, jego historii i ludziach
Ludnoś ć Andory liczy 86 tysię cy osó b. Mniej niż jedna trzecia cał ej populacji (11 tysię cy osó b) to rdzenni Andoranie, potomkowie kataloń skich chł opó w, któ rzy zasiedlili gó rskie doliny w czasach staroż ytnych. Ponadto w Andorze mieszka 25 tysię cy Hiszpanó w, 4 tysią ce Francuzó w, Portugalczykó w itp. Ję zykiem urzę dowym jest kataloń ski, któ rym posł uguje się jedna trzecia ludnoś ci. Powszechnie mó wi się ró wnież po francusku i hiszpań sku (kastylijski). Wię kszoś ć wierzą cych (99%) to katolicy. Ś rednia dł ugoś ć ż ycia wynosi 83.5 roku. Moralnoś ć publiczna, wychowana na katolicyzmie, jest doś ć surowa. W przeciwień stwie do są siedniej Hiszpanii i Francji nie ma klubó w ze striptizem, pornografia nie jest mile widziana, nudyzm nie jest akceptowany, mniejszoś ci seksualne nie manifestują się w ż aden sposó b, a prostytucja jest zabroniona i prześ ladowana. Lokalna policja nie waha się wydalić z kraju każ dego obcokrajowca, któ ry ł amie lokalne prawo, a nawet po prostu z powodu bezczelnego zachowania, niezależ nie od jego statusu ekonomicznego.
Edukacja dla wszystkich dzieci w wieku od 6 do 16 lat jest obowią zkowa. Szkolnictwo ś rednie zapewnia pań stwo bezpł atnie. Istnieją trzy rodzaje szkó ł – andorań ska, francuska i hiszpań ska – któ re nauczane są gł ó wnie odpowiednio w ję zyku kataloń skim, francuskim i hiszpań skim. Rodzice mogą wybrać rodzaj szkoł y, do któ rej uczę szczają ich dzieci. Wszystkie szkoł y są budowane i utrzymywane przez wł adze Andory, jednak nauczyciele w szkoł ach francuskich i hiszpań skich są opł acani gł ó wnie przez Francję i Hiszpanię . Okoł o 50% dzieci z Andory uczę szcza do francuskich szkó ł podstawowych, reszta do hiszpań skich lub andorskich. Dalsze kształ cenie odbywa się albo na pań stwowym i jedynym uniwersytecie w Andorze, zał oż onym w 1997 roku, albo na uniwersytetach w Hiszpanii i Francji. University of Andorra przygotowuje licencjató w z medycyny, informatyki, administracji biznesowej i edukacji, a takż e prowadzi szkolenia na wyż szych kursach zawodowych. Jedyne dwie szkoł y wyż sze w Andorze to School of Nursing i School of Computer Science (czę ś ć uniwersytetu). Ten ostatni zapewnia kształ cenie do stopnia doktora nauk.
Opieka zdrowotna w Andorze jest ś wiadczona wszystkim pracownikom i ich rodzinom w ramach pań stwowego systemu ubezpieczeń społ ecznych, któ ra jest finansowana ze skł adek pracodawcó w i pracownikó w proporcjonalnych do wynagrodzenia. Koszt opieki medycznej jest obję ty ubezpieczeniem w wysokoś ci 75% w przypadku leczenia ambulatoryjnego (koszty lekó w i wizyt lekarskich), 90% w przypadku hospitalizacji i 100% w przypadku wypadkó w przy pracy. Pozostał e koszty mogą zostać pokryte z prywatnej polisy ubezpieczeniowej. Pozostali mieszkań cy i turyś ci potrzebują peł nego prywatnego ubezpieczenia medycznego.
Historia przez wieki kształ tował a Andorę , mał e gó rskie księ stwo w Pirenejach mię dzy Hiszpanią a Francją . Pierwsze znane historykom osady się gają.200 roku p. n. e. e. pierwsi mieszkań cy są nazywani przez naukowcó w Andossinianami. W 788 Ludwik Poboż ny pokonał Saracenó w dzię ki temu, ż e mieszkań cy społ ecznoś ci Andory poprowadzili armię frankoń ską na tył y Arabó w. Za tę pomoc Karol Wielki w 805 roku nadał gminie Wielką Kartę Wolnoś ci i rok ten jest uważ any za rok zał oż enia Księ stwa Andory. W XI-XIII wieku Andora nabywa wł adcó w-ksią ż ą t: opactwa de Urgell (Hiszpania) i hrabiego de Foix (Francja). Do 1993 roku Andorczycy pł acili swoim panom roczną daninę : 960 frankó w - Prezydentowi Republiki Francuskiej; 460 peset, 12 gł ó wek sera, 12 kapł onó w, 12 kuropatw, 6 szynek - do biskupa Urgell. Aby unikną ć czę stych starć mię dzy są siednimi krajami, w 1278 r. podpisano porozumienie pokojowe El Pariatjes dotyczą ce podział u politycznego kraju. Pewnego dnia na tron kró lewski wstą pił jeden z ksią ż ą t, hrabia francuski, a wszelkie prawa do mał ego księ stwa od tego momentu przeszł y na koronę francuską . Do 1806 r. społ ecznoś ć ś wiatowa nie chciał a uznać feudalnej Andory. Jednak namię tnoś ci uspokoił y się , a cesarz Napoleon Bonaparte, któ ry szanował ten maleń ki kraj i nazwał go „ciekawoś cią polityczną , któ rą trzeba zachować ”, przywraca we Francji tradycję feudalną i prawa suzerenó w do wspó lnej administracji księ stwa najwyż szym dekretem. . W 1993 roku w ogó lnokrajowym referendum uchwalono pierwszą konstytucję narodową , któ ra przekształ cił a księ stwo w niezależ ne pań stwo prawne, demokratyczne i społ eczne - „księ stwo parlamentarne”. W wyniku rozwoju historycznego i politycznego Andora zachował a reż im wspó lnej administracji, a biskup Urgell i prezydent Francji pozostają gł owami pań stw, na absolutnie ró wnych prawach, reprezentowanymi w Andorze przez swoich gubernatoró w („vigier”), wię c moż na go nazwać „sł ugą dwó ch panó w”. Jednak ich moc jest w wię kszoś ci nominalna. Najwyż szym organem ustawodawczym jest jednoizbowa Rada Generalna Dolin (Rada Generalna) zł oż ona z 28 czł onkó w wybieranych na 4 lata w wyborach powszechnych i bezpoś rednich (14 z okrę gu narodowego, a pozostali - po 2 z każ dej z 7 wspó lnot kraju) . Przewodniczą cy Rady Generalnej - Syndyk Generalny - wybierany jest spoś ró d czł onkó w Rady. Wł adzę wykonawczą sprawuje rzą d – Rada Wykonawcza. Jej przewodniczą cy jest wybierany przez Radę Generalną i oficjalnie zatwierdzany na czteroletnią kadencję , a skł ad tworzy przewodniczą cy. W 1994 roku Andora doł ą czył a do Rady Europy.
Podstawą gospodarki jest turystyka, któ ra dostarcza 80% PKB kraju. PKB na mieszkań ca jest bardzo wysoki - 4.130 USD (lista Banku Ś wiatowego 2009 - 16 miejsce na ś wiecie). Ze wzglę du na wysoki poziom tajemnicy bankowej Andora jest rajem podatkowym. Handel luksusowymi kwitnie. Najważ niejszymi produktami rolnymi są zboż a, ziemniaki i tytoń . Kraj posiada zasoby rudy ż elaza, oł owiu, wody mineralnej i drewna oraz zasoby energii wodnej.
Poznawanie Andory
Andora przywitał a nas ś niegiem, któ ry zastą pił cał odzienny deszcz, któ ry Hiszpania, zazwyczaj ciepł a i sł oneczna w kwietniu, spotkał a nas dzień wcześ niej. Gdy pę dziliś my w gó ry, deszcz po wyjś ciu naszego autobusu z kolejnego tunelu został zastą piony przez opady ś niegu. Zaskakują ce jest to, ż e to miniaturowe pań stwo o ł ą cznej powierzchni 468 mkw. km i 86 tys. mieszkań có w liczy 7 wspó lnot parafialnych (kat. parafia), z któ rych każ da posiada wł asny herb. Kraj poł oż ony jest na poł udniowym stoku Pirenejó w Wschodnich mię dzy Francją a Hiszpanią , w dorzeczu rzeki Valira – malowniczej kotlinie otwartej na Hiszpanię . Na terenie kraju znajduje się wiele jezior gó rskich pochodzenia polodowcowego. Od zachodu, pó ł nocy i wschodu Andora jest otoczona 65 wysokimi skalistymi gó rami (ponad 1200 m n. p. m. ), w wię kszoś ci pokrytymi czapami ś nież nymi i oddzielonymi wą skimi dolinami. Najwyż szym punktem kraju jest wierzchoł ek Coma Pedrosa (2946 m), najniż szym Rio Runer (840 m).
Klimat w Andorze jest subtropikalny, gó rzysty, ł agodzony wpł ywem Morza Ś ró dziemnego. Ś rednia temperatura w okresie styczeń -grudzień wynosi od +2°C do -2°C, a w czerwcu-lipcu od +15°C do +20°C, a w cią gu dnia nawet zimą temperatura na stokach jest wyż sza 0°C. Strefowanie wysokoś ciowe jest wyraź ne, dlatego w zależ noś ci od wysokoś ci terenu nad poziomem morza i poł oż enia na zboczu gó ry, charakter pogody moż e się znacznie ró ż nić nawet na tym samym obszarze.
Niedaleko granicy hiszpań sko-andorskiej, w pobliż u miejscowoś ci Santa Coloma, mijamy romań ski kamienny most Margineda, przerzucony nad rzeką Gran Valira. Wygina się w wdzię czny ł uk o dł ugoś ci 33 m i wysokoś ci 10 m. Most ten jest jedną z popularnych atrakcji turystycznych ze wzglę du na swoją historię i bajeczną gó rską scenerię , któ ra go otacza.
Pierwszym obiektem, któ ry odwiedzamy, jest kaplica Santa Maria Merichel. Sł ynna kaplica ma tysią cletnią historię . Legenda, ż e figurę Matki Boż ej z Merichel znaleź li pielgrzymi w drodze z Canillo do Encamp, mocno zakorzenił a się w umysł ach wiernych Andorczykó w. Posą g znaleziono wś ró d kwitną cych roś lin, chociaż był a zima i wszę dzie był ś nieg. Pielgrzymi zabrali posą g do Canillo, ale stamtą d w tajemniczy sposó b znikną ł i ponownie znalazł się na swoim pierwotnym miejscu. Potem został a zabrana do Encamp, ale, jak ostatnim razem, posą g znikną ł . Gdy znaleź li go ponownie w tym samym miejscu, domyś lili się , ż e powinien tu staną ć oł tarz poś wię cony Matce Boż ej. Kaplica Merichel został a prawie cał kowicie zniszczona przez poż ar w 1972 roku. Posą g został wraz z nim zniszczony. Obok ruin spalonego Sanktuarium wzniesiono nowoczesny budynek z kamienia, szkł a i miedzi, a już w 1976 roku wszyscy mieszkań cy Andory zebrali się , by poś wię cić nowe Sanktuarium Merichel. Nazwa „Merichel” oznacza „Ś wiatł o w ś rodku dnia”. Geograficznie Sanktuarium znajduje się dokł adnie w centrum kraju, oś wietlają c serca wszystkich ż yją cych Ś wiatł em Ż ycia. Przechowywana jest tu ró wnież kopia wyrzeź bionej w drewnie i malowanej, pię knej figury Matki Boż ej, trzymają cej w ramionach Dziecią tko Chrystus, bę dą ce symbolem wierzą cych Andorczykó w. Każ dego roku obchodzone jest tu wiele ś wią t, wś ró d któ rych pierwsza niedziela maja to Dzień Matki, 8 wrześ nia to Dzień Matki Boż ej Merichel, patronki Andory. Spotkał y nas kwitną ce roś liny i ś nieg, choć był a wiosna w peł nym rozkwicie, ale niestety nie widzieliś my posą gu, bo kaplica był a zamknię ta i ograniczyliś my się do spaceru po kaplicy.
Nastę pnie wznosimy się na wysokoś ć.1500 mw Engolasters do romań skiego koś cioł a z X wieku - skete Michał a z Engolasters. Zdobi go wspaniał a dzwonnica architektury lombardzkiej z XII wieku.
To miejsce oferuje wspaniał e panoramiczne widoki na Encamp i okoliczne gó ry. Wydaje się , ż e szepczą : „Idź na gó rę i ciesz się pię knymi widokami z naszej wysokoś ci! ”.
Andorra la Vella – stolica Księ stwa
Schodzimy w dó ł , zimowe krajobrazy zmieniają się w wiosenne i tylko oś nież one szczyty przypominają o naszym niedawnym pobycie w sezonie zimowym. Udajemy się do stoł ecznej parafii i zwiedzamy stolicę Księ stwa Andorra la Vella, któ ra poł oż ona jest na wysokoś ci 1029 m n. p. m. i jest najwyż szą gó rską stolicą w Europie. To mał e, liczą ce zaledwie 22.5 tys. mieszkań có w, ale bardzo ł adne i przytulne miasteczko.
Znajdują się tu obiekty interesują ce dla turystó w: zakupy na gł ó wnych ulicach, Centrum Kongresowe, park centralny, kompleks termalny Caldea, Dom Dolin, muzea: rosyjskie lalki gniazdują ce, modele antycznych zamkó w andorskich, samochody itp.
Odwiedzamy „Dom Dolin”, w budynku któ rego od 1702 roku dział a najmniejszy parlament w Europie i zapoznajemy się ze strukturą polityczną kraju. Zbudowany jako budynek mieszkalny w 1580 roku, dziś budynek ten jest najwygodniejszym budynkiem parlamentu na ś wiecie.
Po prawej stronie znajduje się kompozycja rzeź biarska „Taniec”, przedstawiają ca Andorczykó w i Andorczykó w tań czą cych narodowy kataloń ski i andorski taniec „Sardana”. Rzeź ba został a wzniesiona na pamią tkę reformy politycznej w Andorze w 1866 r. , tzw. "Nowa Reforma", kiedy prawa Rady Generalnej został y rozszerzone i przyznano prawo gł osu gł owom wszystkich andorskich rodzin.
Pł askorzeź ba wzniesiona za Domem na cześ ć.700. rocznicy podpisania pierwszego traktatu „El Pariatjes” w 1278 r. o wspó lnej administracji Andory mię dzy biskupem Urgell i hrabią Foix. Pł askorzeź ba przedstawia dwa obrazy: podpisanie traktatu 700 lat temu (powyż ej) oraz spotkanie wspó ł wł adcó w Andory – biskupa Urgell i dzisiejszego prezydenta Francji.
Na pierwszym pię trze znajduje się gł ó wna sala posiedzeń są du andorskiego - Trybunał u, jeś li zejdziemy po schodach, dostaniemy się na teren wię zienia. Wcześ niej na pię trze znajdował y się stajnie, w któ rych radni z peryferyjnych parafii mogli zostawiać siodł a i zaprzę gać konie. Do tej pory w sali przy wejś ciu do „Domu Dolin” prezentowane są jako eksponaty antyczne siodł a. Na drugim pię trze znajdują się sale posiedzeń parlamentu, kaplica i kuchnia. Na trzecim - pokoje posł ó w (coś w rodzaju hotelu). Dobry przykł ad na to, jak wszystko, czego potrzebujesz do zarzą dzania krajem, moż na umieś cić pod jednym dachem.
Udajemy się do Sali Ceremonialnej Parlamentu Andory. Siedzenia parlamentarzystó w znajdują się pod ś cianami, poś rodku przy stole stoją krzesł a ministró w. Zdję cia wspó ł ksią ż ą t Andory - biskupa Urgell i prezydenta Francji na ś cianie tej gł ó wnej sali „Domu Dolin” są zmieniane natychmiast, gdy tylko we Francji odbę dą się wybory .
Do Sali Gł ó wnej przylega swego rodzaju foyer – „Sala Zagubionych Schodó w”, w któ rej mię dzy sesjami wymieniają poglą dy czł onkowie parlamentu Andory. Teraz spotkania w „Domu Dolin” odbywają się tylko przy wyją tkowych okazjach, ponieważ cał a praca został a przeniesiona do nowego budynku obok.
Wró ć my do Wielkiej Sali Domu Dolin. Za publicznymi ł awkami (po lewej) znajduje się zabytkowa „Gabinet Siedmiu Zamkó w”. Wcześ niej przechowywano tu najważ niejsze dokumenty księ stwa. Uż ywa się ich tylko w skrajnych przypadkach w celu rozwią zania poważ nych konfliktó w. Szafka ma siedem zamkó w, do któ rych klucze trzymają gł owy siedmiu andorskich „parafii” i moż na je otworzyć tylko w obecnoś ci siedmiu urzę dnikó w. A drzwi po prawej to drzwi do maleń kiej kaplicy, w któ rej doradcy mogą się modlić zaró wno przed, jak i teraz.
W XVI-wiecznej kuchni znajdują się zabytkowe kotł y i palenisko. Przed budową nowoczesnej autostrady w 1932 r. radni jeź dzili na muł ach po gó rskich szlakach na zebrania i musieli przebywać w Domu przez dł ugi czas, wię c kuchnia był a niezbę dna. Teraz to stare palenisko na podł odze jest sadzone tylko raz w roku, kiedy parzona jest tu kawa dla radnych zbierają cych się na uroczyste spotkanie.
Z wyją tkiem uroczystych spotkań i uroczystych ceremonii, „Dom Dolin” peł ni dziś funkcję muzeum. Po prawej stronie, nowy budynek parlamentu krajowego, Rady Generalnej, gó ruje nad placem. W tym budynku odbywają się wszystkie codzienne prace parlamentu kraju. A po przeciwnej stronie „Domu Dolin” plac jest ogrodzonym klifem z tarasem widokowym. W rzeczywistoś ci cał y ten mał y biał y obszar to dach budynku przytwierdzonego do klifu.
Kontynuujemy naszą znajomoś ć z obszarem Barri Antique (Stara Dzielnica), leż ą cym w miejscu, w któ rym kiedyś znajdował a się staroż ytna wioska, z któ rej wyrosł a Andorra la Vella. Udajemy się do koś cioł a ś w. Szczepana, w któ rym znajduje się jedna z kopii Matki Boż ej Merichel.
Poł oż ona u zbiegu trzech rzek - Gran Valira, Valira del Oriente i Valira del Norte - Andorra la Vella wydaje się karzeł kiem na tle przepię knych gó r z oś nież onymi szczytami. Te olbrzymy, wysokie na prawie 2500 metró w, poroś nię te gę stym lasem i otaczają ca ze wszystkich stron Andorra la Vella, nadają malowniczy i spokojny wyglą d nawet najbardziej ruchliwej ulicy handlowej.
Tutaj skupia się najwię ksza iloś ć sklepó w, restauracji, baró w i dyskotek, niekoń czą cy się cią g cią gną cy się wzdł uż gł ó wnej ulicy.
Miasto posiada wiele oryginalnych budynkó w wykonanych z lokalnego materiał u.
Jadą c wspaniał ymi drogami kraju, zauważ yli duż ą liczbę ró ż nych rzeź b zainstalowanych w kwietnikach na ś rodku drogi.
Narty Andora
Na ś wiecie Andora znana jest przede wszystkim z tego, ż e ś nieg w niej ogł oszony jest skarbem narodowym. W latach 60. XX wieku w Andorze rozpoczą ł się turystyczny boom narciarski. Powstał y pierwszorzę dne oś rodki narciarskie: Vallnord w dolinach La Massana i Ordino, któ ry oferuje ponad 90 km tras zjazdowych w trzech sektorach oraz Grandvalira w dolinach Canillo i Encamp goszczą ca narciarzy, a takż e Naturlandia w lesie La -Rabassa w Sant Julià de Lò ria z 15 km tras narciarstwa biegowego. Obecnoś ć w Grandvalira tras o dł ugoś ci ponad 200 km pozwala nam uznać ten oś rodek za najwię kszy region narciarski w Pirenejach. Cał y sprzę t narciarski doskonał ej jakoś ci moż na kupić lub wypoż yczyć na miejscu w rozsą dnej cenie. Ponad 1.5 mln osó b przyjeż dż a co roku do oś rodkó w narciarskich Andory w sezonie, a przez cał y rok ok. 10 mln i to pomimo braku lotniska i kolei w kraju! Opuszczają c księ stwo mijamy kurort Grandvalira i podziwiamy jego oś nież one stoki.
Natura Andory ma szczegó lny urok. Majestatyczne wysokie gó ry, rzeki wpadają ce do dolin z burzliwym strumieniem, charakterystyczny krajobraz nadają mu wyją tkowoś ci. Zimą krajobrazy Andory są szczegó lnie pię kne i mieliś my szczę ś cie zobaczyć Andorę zaró wno ś nież ną zimą , jak i kwitną cą wiosną . Cał e terytorium tego kraju moż na bez problemu przejechać w okoł o pó ł godziny, wię c turystom bardzo ł atwo jest przenieś ć się z jednego wygodnego kurortu do drugiego.
Ż egnaj, pię kna księ ż niczko z Pirenejó w! Po raz kolejny jestem przekonany, ż e nawet w najmniejszym stanie moż na zobaczyć wiele ciekawych i zapadają cych w pamię ć rzeczy. Przysł owie sł usznie mó wi: „Szpula jest mał a, ale droga! ”.
