Historycy podają mocne argumenty, że Światogorsk pierwotnie powstał jako punkt obronny na południu kraju i służył naszym przodkom jako niezawodna obrona przed najazdami wrogich plemion koczowniczych. W tym celu w kredowych górach wykopano tajne podziemne przejścia i jaskinie. Niektórzy historycy sugerują, że Światogorsk powstał jeszcze przed najazdem tatarsko-mongolskim, tj. do połowy XIII wieku. Całkiem możliwe, że w tych odległych czasach powstał tu także klasztor. Po raz pierwszy Światogorsk jest wymieniony w oficjalnych dokumentach z XVI wieku, kiedy był jedną z placówek Rusi Kijowskiej. W 1526 r. ambasador niemiecki na dworze moskiewskim Zygmunt Herberstein w swojej książce „Zapiski o sprawach moskiewskich” wspomina również obszar zwany „Górami Świętymi”, leżący w pobliżu Dońca.
Pierwsze dowody na istnienie klasztoru pochodzą z 1624 roku. Jest to list Władcy do klasztoru, aby otrzymać roczny zasiłek w pieniądzach i chlebie. Carowie rosyjscy widzieli i doceniali zasługi klasztoru Svyatogorsk. Michaił Fiodorowicz i Aleksiej Michajłowicz zwrócili szczególną uwagę na Święte Góry. Kazali chronić klasztor, trzymać tam specjalną straż. Cari Fiodor i Ioann Alekseevich przekazali listy, które uchroniły klasztor przed różnymi problemami i szykanami. Państwo obdarzyło klasztor ziemiami i ziemiami.

W XVI wieku kościół jaskiniowy św. Mikołaja Cudotwórcy, wydobyty w głębi klifu, służył jako główna świątynia w niewielkim jeszcze klasztorze.

Po zarazie, która na początku XVIII wieku nawiedziła wiele miejsc naszej Ojczyzny, klasztor Swiatogorsk został strasznie zdewastowany. Została zrujnowana i zubożona przez mnichów. Kilkadziesiąt lat później klasztor został ponownie wyposażony i zaopatrzony w ziemię i wszystko, co niezbędne do wygodnego życia.
W tym czasie pojawił się kościół Mikołaja - najciekawszy i najstarszy zabytek naziemny zespołu klasztornego. Mikołaja jest budowlą wyjątkową. Jej ołtarz, który zwyczajowo znajduje się we wschodniej części, jest wyrzeźbiony w masie skalnej. Charakterystyczną cechą świątyni jest jej kompozycyjna jedność ze skałą kredową i otaczającym ją naturalnym krajobrazem. Pod koniec XVI wieku na jego miejscu stanął kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Po osuwisku, które zniszczyło szczyt klifu, konieczne stało się zbudowanie nowej świątyni. Historia budowy świątyni ma wielowiekową legendę. Według niej budowę prowadzono w tajemnicy, za kredową ścianą pozostawioną do kamuflażu przed fasadą budynku. Po zakończeniu budowy, pewnego pięknego poranka, o świcie, mur runął i na miejscu nagiego klifu powstała piękna świątynia. W tym celu otrzymał wśród ludzi nazwę „Kościół Kredowy”.

W XVII - początku XVIII wieku kościół Mikołaja pełnił nie tylko funkcję świątyni, ale także schronienia, twierdzy, w której obronę pełnili strażnicy i zakonnicy. Nieprzypadkowo oryginalne otwory okienne z XVII wieku miały formę strzelnic.
Będąc poza linią rosyjskich osad, klasztor Swiatogorsk początkowo był przedmiotem straszliwych najazdów tatarskich - niejednokrotnie mnisi i opaci byli schwytani i marnieli w ciężkiej niewoli.

Podczas ataków ratunkiem dla oblężonych były jaskinie penetrujące urwisko w całej jego objętości. Pochodzenie jaskiń nie jest znane. Wstępnie najstarsze z nich należą do końca XI - początku XII wieku.

Niedaleko Świętych Gór znajdowała się stolica Połowca Sarkela (Belaya Vezha). Ten klif służył jej jako naturalna forteca. A w tamtych czasach w fortyfikacjach zawsze robiono tajemne przejścia do wody, aby nie umrzeć z pragnienia podczas oblężenia, kiedy wszystkie drogi lądowe były zablokowane. Kompleks jaskiń o długości ponad 800 metrów, wyrzeźbiony rękami nieznanych robotników, to złożony labirynt przejść, podziemnych kościołów i cel, refektarz i nekropolia.

Oprócz kościoła św. Mikołaja w skład kompleksu klifu kredowego wchodzi niewielki budynek znajdujący się na wschód od niego. Jest to tzw. kaplica św. Andrzeja lub Górny Pawilon Pielgrzyma.
Brat słynnego dekabrysty, przyjaciel Puszkina, człowiek, któremu Lermontow poświęcił więcej niż jeden wiersz - Andrei Muravyov - często odwiedzał potiomkinowski majątek i bardzo interesował się życiem klasztoru. W imię jego anioła - Andrzeja Pierwszego Powołanego - konsekrowano kaplicę. Pomnik powstał w połowie XIX wieku. Jest to czterokolumnowa altana z namiotowym zakończeniem.

Z miejsca Górnego Pawilonu Pielgrzyma otwiera się malowniczy widok na lewy brzeg Dońca Siewierskiego.

To o tym miejscu św. Filaret powiedział: „Tu jest tak blisko nieba, a tak daleko od ziemi! Jeśli nie nauczysz się tu modlić, to gdzie!?”. Pod koniec XVII - początek XVIII wieku. ostatecznie powstał zespół architektoniczny na „rąbku”.

W 1698 budowa katedry Wniebowzięcia NMP rozpoczęła się kosztem pułku pułkownika Izyum F.V. Szydłowski.

W 1708 budowa została zakończona. W tym okresie wybudowano szereg pomieszczeń gospodarczych, dzwonnicę bramną.
W 1774 r akademik Gildenstein odwiedza klasztor, który zostawił w swoim dzienniku następujący wpis: „… u stóp stromych gór leży klasztor Svyatogorsk; zabudowania klasztorne, składające się z dwóch kościołów i domu, w którym mieszka archimandryta z resztą mnisi otoczeni są czworobocznym murem, z których każdy ma 60 stopni.

W tym czasie klasztor posiadał około 2000 poddanych dusz, ponad 27 tysięcy akrów ziemi. Opatem klasztoru był archimandryta Venedikt. Klasztor rozkwitał.

Pod koniec XVIII wieku, za panowania Katarzyny II, przeprowadzono sekularyzację ziem klasztornych i kościelnych w celu wzmocnienia politycznej roli szlachty i jej materialnego wsparcia. Klasztor Svyatogorsk przygotowywał się na spotkanie z królewskim gościem, ale ... zamiast niej 29 sierpnia 1787 r. Pojawił się Korbe, szef gospodarki guberni jekaterynosławskiej. Na podstawie dekretu o zamknięciu niektórych klasztorów, w tym Światogorska, opisał cały majątek, postawił go na straży. Mnisi zostali wypędzeni z klasztoru, majątek trafił do skarbca, klasztor był zamknięty przez wiele dziesięcioleci...
Klasztor został przekształcony w posiadłość Katarzyny II, którą wkrótce przekazała swojemu ulubieńcowi, Najjaśniejszemu księciu Taurydy - Grigorijowi Potiomkinowi. W zachowanej korespondencji między Katarzyną a Potiomkinem znajduje się list, w którym cesarzowa przyznaje mu tę „daczę z gajem”.

Po śmierci Grigorija Potiomkina majątek Svyatogorsk odziedziczyli jego krewni; bratanek generał Engelhardt; od niego do jego siostry, księżniczki Sofii Jusupowej (która była w swoim pierwszym małżeństwie z Potiomkinem - imiennikiem Grigorija Potiomkina). Po śmierci księżniczki Jusupowej majątek przeszedł na jej syna z pierwszego małżeństwa, hrabiego Aleksandra Michajłowicza Potiomkina, emerytowanego pułkownika gwardii, przywódcy szlachty petersburskiej.

Przez ponad pół wieku klasztor był w ruinie. Jego zabudowa wsi popadała w ruinę, w niektórych jaskiniach dochodziło do zawaleń.

W 1844 r. z inicjatywy właścicieli ziem klasztornych Aleksandra Michajłowicza i Tatiany Borisovny Potiomkin oraz szeregu duchowieństwa, dekretem cesarza Mikołaja I, klasztor został ponownie otwarty.
Budynki drewniane z XVII-XVIII w. zostały rozebrane i rozpoczęto budowę nowych budynków z kamienia. Naprawili kościół Mikołaja, katedrę Wniebowzięcia, oczyścili jaskinie.

Katedra Wniebowzięcia NMP jest główną świątynią klasztoru. Został wzniesiony w latach 1859-1868 według projektu petersburskiego akademika A.M. Gornostajew. Wykonawcą budowy był Jakow Eremin, chłop z obwodu włodzimierskiego.

Ta najbardziej monumentalna budowla klasztoru łączy w sobie elementy rosyjskiego i bizantyjskiego stylu architektonicznego.

Kościół wstawienniczy. W czasach świetności klasztoru Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Swiatogorsku, przed wydarzeniami z 1917 r., wszyscy wchodzący do klasztoru najpierw widzieli kościół wstawienniczy, który był jakby twarzą klasztoru.

Na dzwonnicy zainstalowano osiem dzwonów, z których główny ważył ponad sześć ton (394 funtów). Wiadomo, że dźwięki dobrze niosą się nad wodą, nic więc dziwnego, że nad Doniec dzwonienie dzwonnicy kościoła wstawienniczego słychać nawet z dziesięciu kilometrów.

W bęben dzwonnicy wbudowano zegar wykonany przez mistrza-samouka Antonina.
Przed rewolucją klasztor był jednym z największych we wschodniej Ukrainie. Dziesiątki tysięcy ludzi (15-20 w święta, 3 w dni powszednie) gromadziło się tu codziennie na modlitwę.

W 1922 r. na bazie zespołu budynków klasztoru Swiatogorsk zorganizowano dom wypoczynkowy.

W 1993 roku klasztor został odrestaurowany.