łacińska katedra
Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia NMP, katedra, katedra lwowska
Ukraina, Lwów
Katedra Łacińska (Bazylika Archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny) jest zabytkiem architektury we Lwowie. Znajduje się na Placu Katedralnym, 1. Jedyny zabytek we Lwowie, który w znacznym stopniu zachował cechy pierwotnego gotyckiego wyglądu.
Katedra Łacińska powstała na miejscu prawosławnej cerkwi Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, która została przeniesiona na ulicę Russką. Budowę kościoła łacińskiego rozpoczął w 1360 lwowski architekt P. Szteher, prace kontynuowali I. Grom i A. Rabish, a ukończył w 1479 r. G. Szteher. W 1672 roku, po oblężeniu Lwowa przez Turków, na ścianie świątyni zawisły tureckie kule armatnie. W latach 1760-1778 przeprowadzono prace konserwatorskie według projektu i pod kierunkiem lwowskiego architekta P. Polejowskiego, który znacząco zmienił wygląd budowli, nadając jej popularne wówczas formy architektury barokowej; Zburzono liczne kaplice otaczające świątynię. W 1772 r., w proteście przeciwko zajęciu Galicji przez Austrię, lwowianie zamurowali główne gotyckie wejście do katedry. W latach 1892-1930 z przerwami prowadzono prace konserwatorskie w celu przywrócenia zabytkowi pierwotnego gotyckiego wyglądu (architekt M. Kowalczuk, profesorowie W. Sadłowski i T. Obminski). W 1910 r. na ścianie katedry wmurowano tablicę pamiątkową upamiętniającą 500. rocznicę bitwy pod Grunwaldem, w której zjednoczone wojska ludów słowiańskich pokonały Zakon Krzyżacki. W 1941 roku tablica została zniszczona przez hitlerowców.
Katedra jest kamienna, trójnawowa, halowa, z wydłużoną, fasetowaną absydą. Pomnik ma 67 metrów długości i 23 metry szerokości. Główna przestrzeń ma objętość zbliżoną do sześcianu, ale wokół katedry dodano wiele kaplic, dlatego jej objętość ma bardziej złożoną konfigurację. Gotycką wertykalność budowli podkreśla wysoki dach dwuspadowy. Wieża na elewacji głównej jest barokowa i usytuowana asymetrycznie, gdyż druga dzwonnica pozostała niedokończona. We wnętrzu kolumny wysokich belek podtrzymują ostrołukowe łuki i sklepienie z gotyckimi żebrami; ściany i sklepienie pokrywają freski. W wystroju wnętrz i na zewnątrz budynku zachowało się wiele dzieł rzeźby pamiątkowej.
Zmarłych przez długi czas chowano na placu wokół katedry rzymskokatolickiej. Dopiero w 1765 r. wyburzono z rynku wszystkie pochówki, z wyjątkiem kaplicy Boimów, a także nagrobki i krypty, a dalsze pochówki na nim zostały zakazane. Zachowało się kilka kaplic z XVI, XVII i XVIII wieku, które zostały dołączone do głównego tomu katedry łacińskiej:
* Kaplica Milewskiego, zwana także Kaplicą Arcybiskupa Józefa Bilczewskiego. Zbudowany w XVI w., przebudowany w stylu modernizmu w 1904 r.;
* kaplica Matki Bożej Częstochowskiej z marmurowym nagrobkiem komendanta lwowskiego Pawła Grodzickiego (zm. 1634);
* Kaplica Ukrzyżowania, rokokowa, XVIII w., z relikwiami arcybiskupa lwowsko-lubelskiego Jakuba Strepy (zm. 1411);
* Kaplica Zamoyskich z dwiema alabastrowymi kryptami arcybiskupów Jana Zamoyskiego (zm. 1614) i Jana Tarnowskiego (zm. 1669);
* Kaplica Buczackiego z kopią obrazu Petera Paula Rubensa i obrazem „Syn Marnota” w stylu Luki Giordano;
* Kaplica Najświętszego Sakramentu, rokokowa, XVIII w., z freskami Stanisława Stroińskiego;
* Kaplica Matki Bożej;
* Kaplica Kampian, najsłynniejsza z kaplic Katedry Łacińskiej.
W katedrze łacińskiej chowano także polskich żołnierzy, którzy polegli w licznych wojnach prowadzonych przez państwo polskie. Tutaj z wojny z władcą Mołdawii Bogdanem w 1450 r. przywieziono ciała wojewody rosyjskiego Petra Odrowonża, Mikołaja Porawy, Michała Buczańskiego oraz dowódców ochotników lwowskich Janusza i Adama Zamchowa. Tu pochowano poległych w 1506 roku w bitwie z Tatarami Szczęsnym i Grzegorzem Strusim; Ci, którzy zginęli w bitwie pod Sokalem 2 sierpnia 1519 r., to przedstawiciele najszlachetniejszych rodów: Herburtfów, Boratyńskich, Fredrych. Ciała poległych zostały umieszczone w trumnach pokrytych jaskrawoczerwonym aksamitem „na znak przelanej krwi”.
Wszystkie witraże powstały pod koniec XIX wieku na podstawie konkursów znanych artystów.
* Po lewej stronie północnej znajdują się witraże:
* „Poświęcenie Grzegorza z Siana na arcybiskupa lwowskiego” Tadeusza Popiela.
* „Wesele Jana Kazimierza” Józef Mechhofer.
* „Założyciel Katedry Kazimierza Wielkiego” autorstwa Eduarda Lepshy.
* W oknie środkowym nad ołtarzem głównym znajduje się witraż „Najświętsza Pani Maria koronowana koroną polską”, wykonany w 1902 r. według projektu E. Lepshy.
* Po prawej stronie południowej znajduje się pięć okien z witrażami:
* „Obrona Lwowa przez św. Jana z Dukli” Stanisława Kachora Batowskiego.
* „Patroni Polski” Jana Matejki i Tomasza Lisiewicza.
* Święta Rodzina autorstwa Ferdynanda Laufbergera.
* „Matka Boża Podkamieńecka” Tadeusz Chruszewski.
* „Święty Konstantyn i św. Helena” Juliana Makarevicha.
