Katedra ormiańska
Katedra ormiańska Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
Ukraina, Lwów
Katedra Ormiańska Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny jest pomnikiem historii i kultury Lwowa. Znajduje się na ul. ormiański, 7-13 lat.
Zespół Kościoła Ormiańskiego znajduje się na terenie historycznego Lwowa, w części, w której osiedlili się Ormianie. Katedra jest architektonicznym centrum kompleksu, wokół którego zgrupowane są pozostałe budynki, tworząc trzy małe zamknięte dziedzińce.
Budowę katedry rozpoczęto w 1363 roku. Jeden z najstarszych zabytków Lwowa, wybudowany przez architekta Doringa (Dore, Dorko) kosztem kupców ormiańskich Jakowa z Kafy (Teodozja) i Panosa z Gajcaratu. Wielu badaczy sugeruje, że w budowie brali udział ormiańscy rzemieślnicy, gdyż pomnik ma wiele podobieństw do katedry w Ani.
W czasach sowieckich katedra ormiańska była zamknięta z powodu likwidacji lwowskiego arcybiskupstwa ormiańsko-katolickiego. W katedrze początkowo urządzono magazyn Lwowskiej Galerii Sztuki, a od 1953 roku magazyn Lwowskiego Muzeum im. V. I. Lenina. W styczniu 2000 r. świątynia została zwrócona wspólnocie Ormiańskiego Kościoła Apostolskiego. 6 stycznia 2001 r. w katedrze ormiańskiej odbyło się pierwsze po długiej przerwie nabożeństwo.
Zespół katedry ormiańskiej jest unikalnym zabytkiem średniowiecznej architektury ormiańskiej na Ukrainie. Zespół świątyni zawiera jeszcze kilka arcydzieł architektury:
• dzwonnica nad wejściem na dziedziniec, zbudowana przez architekta Piotra Krasowskiego w 1571 r.; powrócił do społeczności ormiańskiej decyzją Rady Miejskiej Lwowa w grudniu 2000 r.
• ozdobna kolumna z figurą św. Krzysztofa (1726), która stoi na dziedzińcu;
• budynek dawnego banku ormiańskiego (XVІІ w.);
• pałac arcybiskupów ormiańskich (XVІІ-XVІІІ w., obecnie nie należy do wspólnoty ormiańskiej);
• budynek dawnego klasztoru benedyktynów ormiańskich (XVІІ w.).
Dziedziniec klasztorny przy północnej ścianie katedry po przeciwnej stronie ogranicza budowę klasztoru ormiańskich benedyktynów, zbudowanego w 1682 r. Przed nim w 1881 r. ustawiono pomnik autorstwa G. Dykasa. Galeria, wzorowana na włoskich loggiach, służy jako przejście z klasztoru do katedry, jej dolna kondygnacja jest otwarta, łukowata, górna jest zamknięta. W ścianę wmurowane są dwie płaskorzeźby (XVI - początek XVII wieku) wykonane z miejscowego wapienia. Dziedziniec wschodni połączony jest z klasztorną barokową bramą (1671). Nazywa się Krzysztofem, a pośrodku wznosi się kolumna pamiątkowa św. Krzysztofa (XVIII w.). Ze wszystkich stron dziedziniec zamykają zabudowania dawnego banku ormiańskiego (XVII w.), pałac arcybiskupi (koniec XVIII w.), dzwonnica (XVI-XVIII w.), absydy katedry. Przejście łączy wschodni dziedziniec z ulicą. Lesia Ukrainka. Na łuku bramy data „1779” to czas odbudowy budynków po pożarze z 1773 roku. Dziedziniec południowy połączony jest z bramą wschodnią barokowym frontonem (1877), oddzielonym od ulicy ormianinem ogrodzenie z metalową kratą. W niszy ogrodzenia od ulicy znajduje się pomnik z datą „1664” – typowy przykład rzeźby lwowskiej drugiej połowy XVII wieku, według niektórych badaczy należy do dłuta lwowskiego mistrza Melchiora Erlemberg. Wzdłuż południowej ściany katedry ciągnie się otwarta galeria arkadowa, wybudowana w 1437 r. Przy ślepej ścianie domu wmurowana jest drewniana płaskorzeźba „Golgota” (XVIII w.).
Przestronna środkowa część katedry uległa znacznym zmianom po przebudowie z lat 1908-1927. Architekt F. Movchinsky do rysowania nowego drewnianego stropu wykorzystywał zmodernizowane motywy ormiańskie i orientalne, a artysta J. Rosen tworzył obrazy pełne metafizycznej treści oraz ornamentalne malunki ścian i witraży. J. Rosen poszedł drogą syntezy tradycji ormiańsko-bizantyńskiej z zachodnioeuropejskimi nurtami sztuki współczesnej w postaci łączenia ekspresyjnych środków wyrazu z późnosecesyjną stylizacją. Artysta odnosił szczególne sukcesy, według współczesnych, „Ostatniej Wieczerzy”, „Ukrzyżowania” i „Pogrzebu św. Odylona”.
18 maja 2003 r. konsekrował katedrę patriarcha-katolik Wszystkich Ormian Garegin II. Po przekazaniu przez szefa Lwowskiej Obwodowej Administracji Państwowej kluczy do cerkwi arcybiskupowi ormiańskiemu Grigorisowi, Katolikos Garegin II dokonał obrzędu „otwarcia drzwi” i poświęcił katedrę. Przewodniczący parlamentu ormiańskiego Armen Khachatryan, przewodniczący Związku Ormian Ukrainy Nver Mkhitaryan, francuski piosenkarz pochodzenia ormiańskiego Charles Aznavour z synem, rosyjski aktor Armen Dzhigarkhanyan, ambasador Armenii na Ukrainie i ambasador Armenii we Francji, arcybiskup UPC ( Poseł) Augustyn (Markevich), wziął udział w uroczystościach szef Ukraińskiego Państwowego Komitetu ds. Religii, a także były prezydent Ukrainy Leonid Krawczuk.