Katedra Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny to budynek najstarszej cerkwi prawosławnej w Charkowie, nazwanej na cześć Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Od XVII wieku był kilkakrotnie przebudowywany. Dzwonnica XIX-wiecznej katedry w momencie budowy była jedną z najwyższych w Rosji (wyższa od głównej dzwonnicy cesarstwa - Iwana Wielkiego w Moskwie), obecnie jest najwyższą w diecezji charkowskiej, jedną z najwyższy na Ukrainie, a do początku XXI wieku był najwyższym kamiennym budynkiem w mieście. Katedra znajduje się w centrum miasta na Wzgórzu Uniwersyteckim nad brzegiem rzeki Lopan. Dzielnica zajmowana przez katedrę jest ograniczona ulicą Uniwersytecką, ulicą Kvitki-Osnovyanenko i aleją Sowieckiego.
Pierwsza wzmianka o katedrze Wniebowzięcia NMP w źródłach pisanych znajduje się w przesłanym przez niego do Moskwy raporcie gubernatora Ofrosimowa z 1658 roku. Według niego drewniana świątynia została zbudowana w 1657 roku, a drewno na kościół nosili Kozacy pod wodzą Silifontowa, pierwszego gubernatora Charkowa. Zbudowana świątynia była jednoołtarzowa o niewielkiej powierzchni około 16 kwadratowych sazhenów (około 70 m²). Początkowo świątynia nie posiadała nawet drewnianych ikon, zamiast tego używano papierowych. Jeszcze w trakcie budowy, w 1657 r., dwaj charkowscy księża Jeremeiszcze i Wasilische oraz diakon Iosipiscze odwiedzili Moskwę, aby otrzymać pieniądze i przedmioty kościelne na budowę kościoła Wniebowzięcia NMP i złożyli petycję do cara Aleksieja Michajłowicza z tą petycją. Car kilkakrotnie wydawał polecenia udzielenia pomocy petentom oraz przeniesienia szeregu ksiąg liturgicznych i ikon do katedry Wniebowzięcia NMP.
Podczas prac ziemnych w następnych stuleciach odnaleziono szczątki ludzkie, co dawało podstawy do przypuszczenia, że ​​przy świątyni znajdował się cmentarz przykościelny. Wokół cmentarza, w obrębie którego znajdował się cmentarz, zbudowano drewniane ogrodzenie. Podobno już w latach 80. XVIII wieku cmentarz ten został zlikwidowany, a później jego terytorium zostało zabudowane: północną część zajął Gostiny Dvor, a południową zabudowania Uniwersytetu w Charkowie.

W latach 80. XVII wieku drewniana świątynia już popadła w ruinę, a w latach 1685-1687 wewnątrz twierdzy, 25-30 sążni na północ od starej drewnianej, budowano nową kamienną katedrę pod przewodnictwem pułkownika Awdija Grigoriewicza. Nowy kościół miał kształt krzyża z pięcioma kopułami. Kościół został konsekrowany przez metropolitę Awramy z Biełgorodu w 1688 roku. Do początku XVIII wieku w miejscu tronu starego drewnianego kościoła stała drewniana kaplica. Zbudowano także osobną kamienną dzwonnicę, ale data jej powstania nie jest znana.
W dniu 8 lipca 1733 r. (według innych źródeł 3 marca 1733 r.) katedra ucierpiała w wielkim pożarze miasta. Spłonął więc dach kryty gontem dębowym, kopuły w świątyni i na dzwonnicy, wszystko w środku spłonęło, a pozostały tylko kamienne mury. Ale już w 1734 roku, dzięki staraniom arcybiskupa Grigorija Aleksandrowa, świątynia została odrestaurowana, zbudowano kopuły i zainstalowano pozłacane krzyże, a dach pokryto białą „angielską” blachą.
W 1700 r. odkryto niebezpieczne pęknięcia w murach katedry i było jasne, że nawet gruntowny remont tu nie pomoże, więc świątynię zaczęto rozbierać z zamiarem wybudowania nowej w tym samym miejscu. Z błogosławieństwem Samuela Misławskiego 14 maja 1771 r. położono nową murowaną cerkiew według planu moskiewskiego, największą w Zamoskworeczach, cerkiew św. Ulica - kształt kwadratu z pięcioma kopułami i pięcioma tronami. Budowę przeprowadzono z dobrowolnych datków mieszczan. Wiosną 1778 r. w północnej granicy pospiesznie zainstalowano ikonostas, a 25 kwietnia konsekrowano tron ​​w imię cudownej Kazańskiej Ikony Matki Bożej. 27 września 1780 r. w obecności feldmarszałka hrabiego Piotra Aleksandrowicza Rumiancewa-Zadunajskiego, który przybył do Charkowa w celu otwarcia guberni charkowskiej, ołtarz główny katedry poświęcił Jego Łaskawość Aggeusz. Ostateczne prace wykończeniowe zakończono w 1783 roku. 8 czerwca południowa granica została poświęcona w chórach w imię świętych głównych apostołów Piotra i Pawła. W tym samym roku zainstalowano główny ikonostas katedry.
W dniach 12 listopada 1818 r. i 13 lutego 1819 r. odbyły się spotkania parafian i mieszkańców Charkowa, na których, za sugestią arcybiskupa Stefana Antonowskiego, omówiono propozycję wzniesienia nowej bardzo wysokiej dzwonnicy na cześć Aleksandra I i zwycięstwo armii rosyjskiej nad wojskami Napoleona Bonaparte w Wojnie Ojczyźnianej 1812 roku. Postanowiono nazwać dzwonnicę Aleksandrowską, a jej projekt powierzono profesorowi architektury Uniwersytetu Cesarskiego w Charkowie Jewgienij Wasiliewowi.
Według miejskiej legendy, burmistrz Łomakin, oceniając pierwotny projekt, był bardzo oburzony faktem, że projektowana dzwonnica będzie wyższa niż dzwonnica Iwana Wielkiego w Moskwie, która ma wysokość 81 metrów. Architekt nie chciał zmniejszać wysokości budynku i musiał wymyślić sztuczkę i obiecać przerobić projekt do następnego spotkania. Do następnego rozważenia Wasiliew przedłożył ten sam projekt, wskazując tylko wysokości każdego piętra, bez całkowitej wysokości. Słowem zapewnił obecnych, że dzwonnica nie przekroczy dzwonnicy Iwana Wielkiego. I tak 8 maja 1820 r. zatwierdzono plan i elewację dzwonnicy. Na budowę zebrano wiele datków, starą dzwonnicę rozebrano i już 2 sierpnia 1821 r. Biskup Paweł położył nową, ale prace budowlane prowadzono powoli i z przerwami. Zgodnie z projektem planowano w nim postawić ciepły kościół, a 5 listopada 1833 roku poświęcono ołtarz główny ku czci Teofanii Pańskiej, a 12 listopada tego samego roku ks. Aleksandrow poświęcił kaplicę ku czci Świętego Wielkiego Męczennika Paraskewy. W 1837 r. prace kontynuowano, ale już pod kierunkiem architekta A. Tona, a projekt, z niewielkimi zmianami, w zasadzie ukończono na początku lat 40. XX wieku.
1 października 1841 r. arcybiskup Smaragd wraz z liczną rzeszą ludzi odbył procesję z katedry wstawiennictwa do katedry Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, odprawił nabożeństwo modlitewne i pokropił krzyż, po czym został wzniesiony przez moskiewskiego mistrza Łukina nad kopułą dzwonnicy. Kompletne prace budowlane zakończono dopiero w 1844 roku. 4 listopada 1846 r. na prośbę biskupa Innocentego decyzją Świętego Synodu katedra Wniebowzięcia NMP otrzymała status katedry, a katedra Pokrovsky, która wcześniej była katedrą, stała się po prostu kościołem klasztornym. 3 maja 1855 r. charkowskie towarzystwo miejskie podjęło decyzję o zakupie i zamontowaniu zegara wieżowego na dzwonnicy ze środków miejskich i zatrzymaniu zegarmistrza na koszt miasta do ich naprawy i nakręcania. A latem 1862 nastawiono zegar. We wrześniu 1863 roku dawny największy 200 pudowy dzwon został zastąpiony znacznie większym dzwonem o wadze 1003 pudów (ponad 16,1 ton) podarowanym katedrze przez braci Ryżowów i odlanym w ich fabryce.
Wkrótce do dzwonnicy dobudowano kaplicę, poświęconą ku czci św. Mikołaja. W nim w 1886 r. wybudowano ikonostas, stawiając przed nim ogrodzenie w formie kraty z brązu. W 1889 r. Jego Eminencja Ambroży odlał srebrny dzwon o wadze 18 funtów (około 300 kg) kosztem duchowieństwa i datków parafian diecezji charkowskiej. A ten tak zwany dzwon królewski zawisł w nowo wybudowanej kaplicy. Na dzwonie, wśród ornamentów, znajduje się monogram z inicjałami cesarza, otoczony z trzech stron girlandą z płaskorzeźbionymi wizerunkami imion dzieci cesarskich.

W 1924 roku na dzwonnicy zainstalowano antenę pierwszej ukraińskiej rozgłośni radiowej. Rocznica pierwszego dnia jej emisji, 16 listopada, stała się dla pracowników radia i łączności świętem zawodowym. Studio znajdowało się w pobliżu i aby dzwonek nie zakłócał transmisji, wkrótce katedrę zamknięto. Później nadajnik zainstalowano wewnątrz katedry, niszcząc cenne freski i unikalny drewniany ikonostas z XVIII wieku, zmontowany według rysunków Rastrelli. Stacja działała do 1941 roku.
W 1959 przeprowadzono częściową renowację dzwonnicy. W 1973 r. rozpoczęto prace nad całkowitą renowacją świątyni i dzwonnicy oraz przeprowadzono wzmacnianie fundamentów. W 1986 roku na terenie świątyni otwarto Dom Muzyki Organowej i Kameralnej. 21 listopada 2006 odrestaurowano krzyż na dzwonnicy.

Dzwonnica katedry Wniebowzięcia NMP o wysokości 89,5 metra przez ponad półtora wieku była najwyższą kamienną budowlą w mieście (z wyjątkiem metalowych wież), a dopiero w 2006 roku w Charkowie zbudowano wyższe budynki - dwie 25- budynki mieszkalne piętrowe, 91 (110 z anteną) i 95 metrów.