Katedra Przemienienia Pańskiego
Katedra Spasska w Czernihowie
Ukraina, Czernihów
Katedra Przemienienia Pańskiego została założona około 1033-34 przez księcia czernihowskiego Mścisława Władimirowicza, po którego śmierci najwyraźniej nie była budowana przez jakiś czas i została ukończona dopiero w połowie stulecia. Stała się główną świątynią starożytnego rosyjskiego miasta i Księstwa Czernihów-Siewierskiego, a obecnie jest jedynym zachowanym na lewym brzegu Ukrainy zabytkiem monumentalnej architektury kamiennej z czasów rozkwitu Rusi Kijowskiej. Jest to majestatyczna świątynia z pięcioma kopułami i ośmioma filarami. Pozostałości fresków, rzeźbione płyty chórów, posadzki, kolumny świadczą o dawnym bogatym wystroju wnętrz. Na przestrzeni wieków był kilkakrotnie przebudowywany. Zwłaszcza w XVIII-XIX wieku dobudowano dwie wieże, po których katedra uzyskała obecną formę. Prochy księcia Igora Siewierskiego, śpiewane w Kampanii świeckich Igora, i innych książąt z tej samej epoki są pochowane w Katedrze Przemienienia Pańskiego Zbawiciela.
Katedra Przemienienia Pańskiego przetrwała do dziś prawie w całości, ale częściowo odbudowana: przeszła przebudowę po niszczycielskim pożarze z 1756 roku. Wszystkie wnętrza wypalone. Spalone drewniane stalle nie zostały odrestaurowane. Rozbito basztę chrzcielną w południowo-zachodnim narożniku świątyni, a zamiast niej zbudowano okrągłą wieżę, symetryczną do antycznej wieży lewej z klatką schodową do stallów chórowych. Na obu wieżach zamontowano ogromne iglice, które zniekształciły antyczny wygląd kościoła. Do tego wszystkiego przed portalami ustawiono przedsionki.
Stopniowe podnoszenie mas świątyni w górę zostało utracone po stronie zachodniej. Od wschodu widoczny jest piramidalny wzrost katedry. Antyczne pokrycie świątyni było pozakomarny, co również działało na efekt piramidy górnej części budowli. Głowy miały bizantyjski kształt paraboliczny.
W planie katedra jest dużą (18,25 x 27 m.) trójnawową świątynią z sześcioma filarami i trzema absydami. Wykopaliska wykazały, że do wschodnich narożników dobudowano małe kapliczki, które nie zachowały się.
Elewacje budynku skomponowano z niezwykle eleganckiej cegły z ukrytym rzędem. Elewacje również ozdobione są pilastrami, płaskimi w pierwszej kondygnacji i profilowanymi w drugiej kondygnacji.
We wnętrzu katedry Spasskiej dominuje surowa i uroczysta kombinacja pionów i poziomów. Tutaj wyraźnie zaakcentowana jest wydłużenie budynku, które łączy się z wewnętrznymi dwukondygnacyjnymi arkadami wchodzącymi w przestrzeń pod kopułą. Wzdłuż nich pierwotnie znajdowały się drewniane posadzki chóru północnego i południowego, wzmacniające poziomą artykulację wnętrza. Takie arkady są charakterystyczne dla architektury bizantyjskiej tamtej epoki, ale na Rusi Kijowskiej są rzadkością.
Podłoga świątyni pokryta była rzeźbionymi płytami łupkowymi inkrustowanymi kolorową smaltą. Ściany i sklepienia ozdobiono starożytnymi freskami, które zginęły w pożarze w 1756 roku. Pod względem przepychu dekoracji kościół Zbawiciela nie ustępował stołecznym kościołom Kijowa.
Być może budowniczowie soboru Przemienienia Pańskiego Zbawiciela powtórzyli do pewnego stopnia schemat kościoła dziesięciny – pierwszej monumentalnej świątyni Rusi Kijowskiej. P. A. Rappoport zasugerował, że mistrzowie, którzy stworzyli katedrę w Czernihowie i św. Zofię w Kijowie, pochodzili z tego samego bizantyjskiego artelu w stolicy.
Katedra Przemienienia Pańskiego w Czernihowie należy do unikalnych zabytków bizantyjsko-kijowskiej szkoły architektury pierwszej połowy XI wieku. Odegrał znaczącą rolę w tworzeniu przepisów budowlanych w budowie świątyń Rusi przedmongolskiej.
